Vlag van Oekraïne

( BRON wiki) De vlag van Oekraïne (Oekraïens: державний прапор України, derzhavniij prapor Ukraijinij letterlijk “staatsvlag van Oekraïne”) bestaat uit twee horizontale banen, een blauwe en een gele.
Oekraïne is eeuwenlang een onderdeel van Rusland (of de Sovjet-Unie) en in mindere mate Oostenrijk-Hongarije geweest, maar voerde/voert zowel in de korte periode van onafhankelijkheid tussen 1918 en 1919 (1921) als sinds de in 1991 verkregen hernieuwde zelfstandigheid een blauw-gele vlag.

Symboliek

Er is niet één gebeurtenis of gedachte in de geschiedenis van de Oekraïense vlag geweest die ervoor zorgde dat blauw en geel de nationale kleuren van Oekraïne zijn geworden. Wel hebben de kleuren in de geschiedenis van de verschillende delen van het huidige Oekraïne belangrijke symbolische rollen gespeeld, met name als symbolen van het Hoogmiddeleeuwse vorstendom Galicië-Wolynië en later de streek rond Lemberg alsmede als symbool van de Kozakken die in de 18e eeuw samen met Zweden tegen Rusland vochten. Ook waren blauw en geel de kleuren van Oekraïense staten die zich in de periode 1917-1919 kortstondig konden handhaven.

In Oekraïne ziet men nu echter een andere betekenis in de kleurencombinatie blauw-geel: deze staat voor de uitgestrekte graanvelden onder de blauwe Oekraïense hemel. Deze breedgedragen symboliek is echter pas gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw bedacht door nationalisten die een uitleg wilden voor de kleuren van de vlag. Deze uitleg heeft de vlag echter wel gevormd: voordat zij bedacht werd, plaatste men meestal de gele band boven de blauwe in plaats van andersom.

Ontwerp

De vlag, met een hoogte-breedteverhouding van 2:3, bestaat zoals vermeld uit twee horizontale banen in de kleuren blauw en geel. Elk van de banen neemt de helft van de hoogte van de vlag in..

KleurenAfgezien van de vermelding dat de vlag uit de kleuren “blauw en geel” bestaat, is de Oekraïense wet zwijgzaam over de kleurenspecificaties. Heraldische groepen hebben deze lacune geprobeerd te vullen door de ‘echte’ kleuren van de vlag te specificeren. Vexilla Mundi geeft de volgende specificaties

Marinevlag

De marineversie van de nationale vlag toont een donkerblauw kruis met een wit-blauwe rand en de Oekraïense ‘normale’ nationale vlag in het kanton. Het blauw van het kruis en de rand is donkerder dan het blauw van de Oekraïense tweekleur. Dit is een schending van vexillologische normen wanneer die strikt geïnterpreteerd worden, aangezien het opnemen van twee verschillende kleuren blauw op hetzelfde doek, die elkaar ook nog eens raken, in de vexillologie (en heraldiek) vaak als ongewenst wordt beschouwd. Hier kan tegenin gebracht worden dat lichtblauw en donkerblauw in de Oekraïense cultuur als twee aparte kleuren gezien worden. Bovendien valt donkerblauw op zee beter op dan lichtblauw, hetgeen de voor oorlogsschepen belangrijke herkenbaarheid vergroot.

Behalve de hier getoonde marinevlag zijn er aparte varianten in gebruik voor bijvoorbeeld schepen die hun anker hebben uitgeslagen en voor schepen die aan een parade meedoen.^[3] Deze vlaggen hebben doorgaans dezelfde hoogte-breedteverhouding als de ‘normale’ nationale vlag.

Oorsprong van de nationale kleuren

Hoewel Oekraïne pas sinds de 20e eeuw als natiestaat bestaat, behoort zijn blauw-gele kleurencombinatie tot de oudste van Europa. De oorsprong van de Oekraïense kleuren ligt vooral in het middeleeuwse Galicië-Wolynië, waarvan het wapen in de tweede helft van de 13e eeuw een gouden leeuw op een blauw veld toont. Maar zoals verder in deze paragraaf besproken wordt, heeft de kleurencombinatie blauw-geel zich gedurende de eeuwen langzaam tot de Oekraïense nationale kleuren ontwikkeld en heeft het blauw-geel ook buiten de erfenis van Galicië-Wolynië om een plek in de Oekraïense cultuur kunnen verwerven.

De oudst bekende leeuw van de Galicisch-Wolynse leeuw staat op het zegel van een oorkonde van de vorsten Andreas (Andrij) en Leo II (Lev II) uit 1316. Sommige historici stellen dat het zegel teruggaat tot Leo I, de zoon van koning Daniel van Galicië. De afgebeelde Leeuw van Roethenië werd ook op munten afgebeeld, die met het opschrift moneta Rutheniae in de periode tussen 1350 en 1410 in Lemberg geslagen werden.

Banier van troepen uit het gebied rondom Przemyśl tijdens de Slag bij Tannenberg

In 1410 namen vrijwilligerslegers uit de streek rondom Lemberg deel aan de Slag bij Tannenberg. Zij streden onder de blauwe banier met de gouden leeuw aan de zijde van de koning van Polen. De vrijwilligers uit het Przemyśler Land gebruikten een banier in dezelfde kleuren: een gouden dubbelkoppige adelaar op een blauwe achtergrond.

Nationale kleuren onder Pools bewind

Onmiddellijk na de dood van de laatste Galicisch-Wolynse vorst Boleslaw Joris II in 1340 (vergiftigd door Bojaren in Vołodymyr), werden Galicië en Wolynië veroverd door koning Casimir III de Grote van Polen. In eerste instantie zou Galicië-Wolynië door Bojaren geregeerd worden, maar in 1349 werd het aan de Poolse kroongebieden toegevoegd. De gebieden die nu in het westen van Oekraïne liggen zouden door de acties van Casimir de Grote tot 1774 Pools zijn (en later in de geschiedenis zou dat weer zo zijn, de huidige grenzen dateren van 1945).

In 1432 ging Galicië-Wolynië de Poolse woiwodschap Roethenië (Pools: Wojewódzstwo ruskie, Ruśke vojevodstvo) vormen, bestaande uit het Lemberger Land, het Przemyśler Land, het Halitscher Land en het Sanoker Land. Later werd hier ook het gebied rondom Chełm aan toegevoegd. De gouden Galicische leeuw op een blauw veld zou het wapen van de woiwodschap worden en het symbool van het door de Polen beheerste West-Roethenië. De Polen hebben overigens met weinig succes pogingen ondernomen om de kleuren van het wapen te veranderen in het Poolse wit-rood.

Kozakken en Hetmanaat

In tegenstelling tot in de gebieden die nu in het westen van Oekraïne liggen, ontstond in de gebieden die nu tot Linkeroever-Oekraïne gerekend worden (plus de streek rond Kiev) geen eenduidig nationaal kleurenpatroon. De sinds de 15e eeuw hier wonende Kozakken gebruikten vaak vaandels van vorsten waar ze mee samenwerkten. Zo liet keizer Rudolf II van het Heilige Roomse Rijk in 1593 een banier overbrengen naar de Kozakken; deze banier zou nog lange tijd door Kozakken gebruikt worden.

Aartsengel Michaël in het wapen van de woiwodschap Kiev, 1569–1793

Tijdens de opstand onder hetman Bohdan Chmelnyzkyj (1648–1654) voerden de Kozakken banieren in makkelijk te onderscheiden kleuren, met afbeeldingen van hemelobjecten (de halve maan en sterren), kruizen, streekwapens en de persoonlijke wapens van diverse hetmannen. De belangrijke daarvan was een in 1646 door koning Wladislaus IV van Polen geschonken blauwe banier met een rood-witte Poolse adelaar. In februari 1649 gaven de gezanten van de nieuwe Poolse koning Jan II Casimir in Perejaslaw-Chmelnyzkyj de plaatselijke hetman een rode banier met daarop een witte Poolse adelaar en de tekst “Ioannes Casimirus rex“. Deze beide Poolse banieren gingen in 1651 tijdens de Slag van Berestečko verloren.

De Zaporozje-Kozak hadden eigen vaandels. Hun “grote banier” was rood met aan de voorzijde een witte afbeelding van de aartsengel Michaël (wapen van de Roetheense landen in het Grootvorstendom Litouwen, tegenwoordig ook het symbool van Kiev en de patroonheilige van Kiev en Oekraïne^[4]) en het witte orthodoxe kruis omgeven door gouden hemelobjecten (zon, halve maan en sterren) aan de achterkant. De legereenheden van deze Kozakken hadden eigen banieren, meestal donkerrood met afbeeldingen van heiligen of orthodoxe kruizen. Op het water gebruikten deze Kozakken een witte vlag met de afbeelding van Sint-Nicolaas.

Banier van een regiment uit Perejaslaw-Chmelnyzkyj, 1762

In de 18e eeuw begint de verspreiding van de blauw-gele kleurcombinatie ook in het Hetmanaat (Heťmanščyna). Hieraan lagen weinig West-Oekraïense invloeden ten grondslag (op dat moment was het westen van Oekraïne stevig in Poolse handen). De reden dat het blauw-geel ook in het oosten van het huidige Oekraïne ingang vond, is het tegen Rusland gesloten bondgenootschap van hetman Ivan Mazepa met Zweden. Tijdens de Grote Noordse Oorlog streden kozakken onder leiding van Mazepa samen met troepen van de Zweedse koning Karel XII (koning van 1697 tot 1718) tegen de legers van Peter de Grote; zij zouden de beslissende Slag bij Poltava verliezen. De aan Zweden trouwe Kozakken droegen in die tijd blauw-gele armbanden, om door de Zweden als bondgenoot erkend te worden. Blauw en geel zijn al sinds de 16e eeuw de kleuren van de vlag van Zweden. Het is niet duidelijk of dit vrijwillig gebeurde of in opdracht van de Zweden. Bewijzen voor een dergelijke Zweedse eis zijn namelijk nooit gevonden, maar het is niet uitgesloten dat de Zweden de totstandkoming van de kleuren geel en blauw als nationale kleuren hebben bevorderd.

Op banieren van legereenheden verschijnt in deze tijd vaak een Zaporozje-Kozak met een musket op zijn schouder in combinatie met het embleem van het betreffende legeronderdeel. De kleuren van deze banieren waren geel en blauw. De Kozak met musket werd in die tijd als “Wapen van de natie” gezien en verschijnt ook tegenwoordig weer op vlaggen en wapens uit het oosten van Oekraïne, zoals de Vlag van de oblast Dnjepropetrovsk en de Vlag van de oblast Zaporizja.

Tijdgenoten van Ivan Gonta hebben gezegd dat bij de Hajdamakenopstand die onder zijn leiding in 1768 uitbrak geel-blauwe vlaggen werden gebruikt.