Groen na de dood: een duurzame uitvaart ( bron Staatsbosbeheer)
Deze kist van levend materiaal (mycelium) verrijkt de bodem met nieuw leven | Foto: Loop Biotech
Groen na de dood: een duurzame uitvaart
We staan er liever niet bij stil, maar krijgen er ooit allemaal mee te maken: het verlies van geliefden of onze eigen sterfelijkheid. Nu steeds meer mensen zich tijdens hun leven bekommeren om de toekomst van onze planeet, vragen wij ons af: wat zijn eigenlijk de mogelijkheden om te kiezen voor een duurzame uitvaart?
Een milieuvriendelijke uitvaart
Heel eerlijk: een uitvaart is doorgaans niet bepaald milieuvriendelijk. Mensen reizen van heinde en verre naar één plek, het lichaam van de overledene wordt intensief gekoeld tot de dag van de uitvaart, en de overledene ligt vaak in een kist van hout waarvoor een boom is gekapt. Om een indruk te geven van de milieu-impact: TNO berekende dat een crematie al snel evenveel CO₂ uitstoot als een enkele vlucht van Amsterdam naar Madrid.
Toch zijn er veel mogelijkheden om die laatste reis zo groen mogelijk af te leggen. Denk aan kleine(re) keuzes, zoals het gebruik van natuurlijke stoffen voor de kleding die de overledene draagt, duurzame catering, of het digitaal versturen van de rouwkaarten. Met de volgende opties voor een duurzame uitvaart maak je nóg minder impact op het milieu.
Een warmer afscheid
Het geeft troost om de tijd en rust te kunnen nemen voor het definitieve afscheid van een dierbare. Tussen al het geregel door steeds nog even bij hem of haar te kunnen zitten. Mits de overledene thuis ligt opgebaard natuurlijk. Die periode tot aan de uitvaart duurt ongeveer een week.
Om het lichaam in goede staat te houden, wordt het vaak gekoeld op een koelplaat. Een elektrisch motortje zorgt dan dag en nacht voor een constante temperatuur van net onder nul. Dit slurpt niet alleen energie, maar zorgt ook voor wat ijzige laatste aanrakingen. Er zijn ook opties voor een iets warmer afscheid – voor zowel de nabestaanden als het milieu.
Als natuurlijk alternatief voor koelen gebruiken steeds meer uitvaartondernemers de Bio Sac 200. Dit zijn zakjes gevuld met actieve koolstof en geïmpregneerde klei die onder de kleding op de buik van de overledene worden gelegd. Deze stoffen absorberen gassen en geuren, en zorgen zo voor een volledig natuurlijke en warmere manier van opbaren.
Graszoden zorgen voor een natuurlijke manier van koelen | Foto: De Wilgenstudio, Natuurlijk Afscheid
Een andere methode die voor verkoeling zorgt is het plaatsen van graszoden onder het bed, de baar of de kist. Door het gras twee à drie keer per dag te besprenkelen met een mix van water, vloeibaar silicium (een mineraal) en etherische rozemarijnolie ontstaat er een verdampingsproces dat de ruimte koel houdt. Bovendien groeit het gras door, wat warmte onttrekt aan de ruimte. De oliën in het water zorgen voor een frisse geur. Een mooie gedachte: de graszoden kunnen in de tuin (terug)geplaatst worden als levend gedenkteken.
100% afbreekbare uitvaartkisten
Ook de keuze voor een uitvaartkist heeft een flinke impact op hoe duurzaam een begrafenis of crematie is. Veel kisten zijn bijvoorbeeld gemaakt van spaanplaat met veel lijm erin verwerkt. Niet bepaald duurzaam als dit materiaal onder de grond of in de verbrandingsoven verdwijnt. Een milieuvriendelijke optie is een kist of baar van wilgentenen of onbewerkt Nederlands hout. Bijvoorbeeld de ‘Groene Uitvaartkist’ van Staatsbosbeheer. Voor elke kist plant Staatsbosbeheer een nieuwe boom terug, de nabestaanden krijgen daarvan een certificaat. Daarnaast krijgt de organisatie voor elke geleverde groene uitvaartkist € 50 voor het beheer van de natuur.
Maar onbewerkt hout is niet het enige natuurlijk afbreekbare materiaal. Je kunt ook kiezen voor een kist gemaakt van karton. Deze FAIR coffins zijn gemaakt van gerecycled kartonachtig plaatmateriaal dat 100% biologisch afbreekbaar is. Een andere voorloper in duurzame uitvaartkisten is het bedrijf Onora, dat kisten van bioplastic maakt. De basis? Aardappelzetmeel of maïs. Ook deze kisten zijn volledig biologisch afbreekbaar.
De uitvaartkist van Onora is gemaakt van bioplastic en is 100% afbreekbaar | Foto: Onora
Dan bestaat er ook nog zoiets als een levende doodskist. ASN Bank Wereldprijs-winnaar Loop Biotech laat mycelium: netwerk van schimmeldraden van paddestoelen in de kist groeien, waardoor een uitvaartkist ontstaat die volledig opgaat in de natuur. En dat niet alleen, deze Loop Living Cocoon verrijkt de bodem ook nog eens met voedingsstoffen en is zo een bron van nieuw leven.
De levende doodskist van Loop Biotech is een bron van nieuw leven | Foto: Loop Biotech
Natuur-begraven: eeuwig rusten in de natuur
Op dit moment zijn er in Nederland drie opties na het overlijden: begraven, cremeren of je lichaam beschikbaar stellen voor de wetenschap. Dit zijn al best lang de enige opties en de behoefte naar (duurzamere) alternatieven groeit. Voorloper op het gebied van milieuvriendelijke uitvaarten in Nederland is Susanne Duijvestein van Bij Afscheid. Als zelfstandig begrafenisondernemer laat zij mensen kennismaken met alternatieve vormen van begraven en cremeren. Zoals bijvoorbeeld natuur-begraven.
‘Natuur-begraven is enorm in opkomst’, aldus Susanne. ‘Omdat ook de beleving van het bezoeken van een graf totaal anders is; je wandelt door een bos of over de heide. Bovendien is natuurbegraven een financieringsvorm voor de onder druk staande natuur in ons land.’
Bij natuur-begraven wordt het lichaam begraven in een natuurgebied in plaats van op een begraafplaats. Uiteindelijk zal het graf volledig opgaan in de natuur. Daarom gelden strikte regels voor bijvoorbeeld de materialen van de kist en de kleding van de overledene. Die moeten volledig biologisch afbreekbaar zijn. Met een natuurgraf krijgt een lichaam een eeuwige plek in de natuur: het grafrecht hoeft nooit verlengd te worden en de natuurbegraafplaats blijft voor altijd natuur. Een mooie gedachte.
Hier de Natuurbegraafplaats Schoorsveld in Heeze | Foto: Natuurbegraven Nederland
Natuurmonumenten is een van de natuurbeheerders die natuurbegraven mogelijk maakt, samen met Natuurbegraven Nederland. Het ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen gebeurt alleen als daardoor de natuur meer ruimte krijgt en sterker gemaakt wordt. Bomen kunnen groter groeien en de leefgebieden van dieren worden niet verstoord.
Het geld dat Natuurmonumenten verdient aan natuurbegraafplaatsen wordt geïnvesteerd in extra natuurprojecten in het gebied.
Humusatie: humaan composteren
Naast begraven en cremeren zijn er alternatieve lichaamsbestemmingen in opkomst. Eén daarvan is humusatie, ook wel veraarden genoemd. Oftewel: een lichaam na de dood composteren. Susanne: ‘De overledene wordt in een lijkwade van ecologisch afbreekbare stof gewikkeld, zonder kleding en sieraden. Het lichaam wordt op een bed van gesnoeid hout en plantenresten geplaatst en vervolgens bedekt met een laag compost van plantaardige materie.’
De stoffelijke resten transformeren tot vruchtbare grond.
Na ongeveer een jaar kunnen de nabestaanden deze compost ophalen. ‘Deze kan worden gebruikt op eigen erf, bijvoorbeeld om een nieuwe boom mee te planten ter nagedachtenis aan iemands leven.’
Met veraarden transformeert de dood in nieuw leven | Foto: Susanne Duijvestein
De eerste plek ter wereld waar deze ‘bovengrondse ontbinding’ bij de wet werd toegestaan was de Amerikaanse staat Washington (sinds 2019).
In Europa heeft Duitsland de primeur: de deelstaat Sleeswijk-Holstein maakt ‘reerdigung’ mogelijk. Het bedrijf Meine Erde opende daar in 2022 een eerste locatie.
In Nederland is humusatie nog niet toegestaan.
Susanne Duijvestein maakt zich samen met andere ondernemers in de uitvaartbranche hard om deze vorm van lijkbezorging ook in Nederland mogelijk te maken. ‘Na overlijden zou een lichaam een natuurlijk transformatieproces kunnen volgen, waarbij we de intelligentie van de natuur zo goed als mogelijk benutten. Om zo, met een zo laag mogelijke milieubelasting, op een natuurlijke manier deze wereld te verlaten.’
In 2020 gaf de Gezondheidsraad aan het kabinet aan dat er te weinig informatie over humaan composteren beschikbaar is om deze optie goed te beoordelen. Susanne: ‘Inmiddels is deze informatie er wel dankzij de ontwikkelingen in Duitsland, dus dit biedt perspectief voor een mogelijke legalisatie hier.’